kulturna desavanja...

Informacije o kulturnim desavanjima u Crnoj Gori mozete naci na http://www.startmontenegro.com

Nemanjića grad

U samom centru grada na ušću Ribnice u Moraču nalaze se ostaci zidina i kula srednjevjekovnog utvrđenja Ribnice. Prema tradiciji ovdje je rođen rodonačelnik srpske dinastije Nemanjića. Riječ je o jako utvrđenom naselju koje je samo djelimično odoljelo zubu vremena, i danas, posle manjih arhitektonskih intervencija, predstavlja jedan spomenik kulture i mini izletište za podgoriče šetače i ribolovce. Životopisne pećine u samom kompleksu doprinose osjećaju da se istorija za momenat zaustavila, a zauvijek ostala dio Nemanjinog grada.

DUKLJA

Na ušću Zete u Moraču, na svega 3 kilometra od Podgorice intersenatne su iskopine i razvaline starog grada Duklje, Doclea, Dioclea. Razorena od strane Gota u poznom V vijeku, i pogođena zemoljotresom tridesetak godina kasnije, Duklja, za razliku od Meduna nije prerasla u srednjevjekovnu, a samim tim i savremenu naseobinu. Kao veliko naselje ilirskog plemena Dokleata, pod Rimljanima je izrasla u najnapredniji grad današnje Crne Gore. Ova oblast po njemu je nazvana Dioklitije. Crna Gora je sve do XI vijeka bila manje više poznata pod ovim nazivom, kada ga smjenjuje ime Zeta, koje preovaldava srednjim vijekom. Tradicija, koliko i nepouzdan toliko i jedini izvor kaže da je grad osnovao sam rimski imperator Dioklecijan, i da je po njemu i naseobina dobila ime. Masivni zidovi u obliku paralelograma, ostaci i tragovi mosta na Morači, razvaline palate, brojni sarkofazi sa bogato ukrašenim bareljefima, nadgrobne ploče sa latinskim inskripcijama svjedoci su veličine i značaja Duklje u periodu o kome govorimo. Čuveni engleski arheolog Artur Džon Evans 7 godina svoga rada je posvetio pručavanju Duklje, i njegovi nalazi predstavljaju dragocjen doprinos svijetu crnogorske arheologije. Skulpture i fragmenti umjetničkih predmeta i ukrasa zanatske proizvodnje svjedoče o bogatoj kulturi ovog drevnog rimskog centra. 40.000 stanovnika u I vijeku naše ere i danas je velika cifra za tri četvrtine crnogorskih gradova.

Spomenici kulture – stari gradovi

Medun

Na 12 kilometara sjeveroistočno od Podgorice nalazi se, nekada utvrđeni grad ilirskog plemena Labeata – Medeon ili Meteon. Podignut u III ili IV vijeku naše ere Medun, kako se danas naziva, izrastao je u važno uporište i predstražu združenih ilirskih plemena u borbi protiv nadolazećeg rimskog osvajača. Najveću snagu i značaj imao je za vrijeme poslednjeg ilirskog kralja – Gencija, tokom srednjeg vijeka, i u vladavine Turaka, Medun je opstajao kao bitan grad. Samu naseobinu čini donji grad u kome se osjeća izuzetno prisustvo tzv. ilirskog kiklopskog zdanja, kojim dominiraju kameni blokovi, često duži i od 2 metra. Gornji grad, vezuje se više za vladavinu despota Đurđa Brankovića, sredinom XV vijeka, nakon čega su ga Turci zauzeli, 1467. godine, time nanoseći završni udarac ostacima despotovine u Zeti. Stevan Crnojević je pokušavao da ga vrati u ruke Crnogoraca ali snažna otomanska vojska i sama arhitektura grada, učinili su Medun nesovojivom tvrđavom. Ovdje je rođen, 1833. već gore pomenuti Marko Miljanov Popović, jedan od najumnijih crnogorskih vođa. 1971. godine tu je otvoren i muzej Marka Miljanova, koji je kroz svoja književna djela dao sliku borbe i života svoga plemena u Crnoj Gori i Albaniji.

SAKRALNI OBJEKTI

U crkvi su sačuvane freske koje datiraju iz XVI vijeka ali je usled burne prošlosti grada, samih rukopisa i ikona sačuvano vrlo malo, iako se pouzdano zna da je crkva bila bogata riznica. Po formi veoma specifična, crkva svetog Đorđa postaje jedan od najdugovječnijih svjedoka istorije grada. Pored nje u okolini Podgorice nalazi se još nekoliko starijih sakralnih objekata, poput crkve u Srpskoj, manjem zetskom selu, koja je prilikom svog osvećenja bila svjedok i zarobljavanja rodonačelnika dinastije Petrović – Danila Šćepćevića Petrovića. 1709. godine odlučni vladika Danilo, koji je pokrenuo istragu poturica, na prevaru je uhvaćen u ovoj crkvi, a ovaj događaj u Gorskom vijencu opisao je Petar II Petrović Njegoš („Spuštavah se ja niz vaše uže, umalo se uže ne pretrže“). Srednjevjekovna hrišćanska umjetnost, pod pritiskom Otomanske imperije i islamizacije očuvala se i ponajbolje u arhitekturi i slikarstvu ovakvih malih crkava. Pojedini manastiri i crkveni objekti izuzetno su živopisani, a među njima u okolini Podgorice nalaze se Manastir Ćelija Piperska, potom nešto sjevernije Manastir Duga, i Manastir Ždrebaonik. Na Veljoj gori nalazi se i zadužbina rovačkog vovjode Vuksana Bulatovića. Rušene crkve narod je obnavljao i time ostavljao u nasljeđe jedan neprekinut niz duhovnih ostvarenja. Nedaleko od grada nalazi se i manastir Dajbabe koji je u osnovi u obliku krsta i predstavlja zanimljiv sakralni objekat za posjetiti. Nalazi se ispod Dajbabske gore koja se dominantno podiže iznad zetske ravnice. Za posjetioca iz bilo kojeg dijela svijeta ovaj manastir će predstvaljati neponovljivo duhovno iskustvo, obzirom da je djelo prirode i čovjeka (crkva manastira se nalazi u pećini), ovdje u suživotu u slavljenju Boga. Obzirom na svoj jako povoljan geografski položaj i gotovo svakodnevni razvoj putne i saobraćajne infrastrukture posjeta nekim od crkava i manastira na obalama i ostrvima skadarskog jezera bila bi više nego poželjna. Tako, na ostrvu Starčevo, na skadarskom jezeru, živopisna crkva svete Bogorodice, pored grobnice Božidara Vukovića – Podgoričanina, jedan mali otok čini izuzetnim za vidjeti i posjetiti; još kada se doda da se do većine ovakvih ostrvaca i manastira dolazi vožnjom čamcem, po jednom od najljepših evropskih jezera, i sama pomisao na posjetu još je ljepša.

Na svega sat vremena vožnje kolima prema sjeveru Crne Gore, vrijedan posjete svakako je i Manastir Morača, zadužbina iz doba nemanjićke države. Natpis koji je očuvan do danas, pokazuje da je manastir podignut 1252. godine. Crkva u raškom stilu, posvećena Bogorodici, građena je u najstarijem arhitektonskom stilu srpskih država. Tokom XVI i XVII vijeka u njemu je boravila grupa najistaknutijih starih majstora, zoografa i prepisivača starih crkvenih rukopisa. Uticaj njihovog stvaralaštva osjećao se u svim krajevima Crne Gore pa se ovaj manastir i danas smatra klicom crnogorske kulture. Freske poput Gavran hrani proroka Iliju, jedna je od mnogobrojnih iz tri perioda u kojima su freske nastajale. Najljepše pripadaju periodu ranog postojanja manastira, XIII vijeku, a među poznim ističe se rad Đorđa Mitorfanovića, najvećeg majstora XVII vijeka na ovim prostorima.

Početkom devedesetih godina XX vijeka započeta je izgradnja Hrama Hristovog vaskrsenja na desnoj obali Morače, pokraj male crkve koja već decenijama služi vjernicima pravoslavne vjeroispovjesti Podgorice. Ovaj velelepni vjerski objekat vremenom postaje jedan od najvećih hramova pravoslavne duhovnosti u svjietu. Vrijedna pomena je i crkvica kod dvorca kralja Nikole, podignuta u XIX vijeku.

Na svega kilometar od centra grada u Podgorici se nalazi savremeno zdanje katoličke crkve, koja je centar okupljanja građana rimo – katoličke vjeroispovijesti, koji pretežno naseljavaju oblast Malesije. Posjeta Tuzima, varošici u srcu Malesije, i razgovor sa lokalnim stanovništvom bilo bi idealna prilika da se sazna nešto više o duhu katoličanstva na ovom prostoru, kao i da se posjete neki izuzetno lijepi sakralni objekti, poput crkve u samom centru Tuzi.

Vidan islamski uticaj na istoriju grada, posebno u dijelu Stare varoši, ostavio je i do danas spomenike vjerske prirode koji kompletiraju sliku multinacionalne Podgorice. Dvije dzamije ističu se karakterističnim stilom gradnje i svojom važnošću za islamsku vjersku zajednicu. Glavatovića dzamija, građena u XVI vijeku pretrpjela je ogromno uništenje tokom II svjetskog rata, dok je dzamija Osmanagića pretprjela teška oštećenja. Danas, obnovljene i svrtsane u red spomenika kulture obje, sa svojom specifičnom pojavom i neizostavnim mauzolejom tzv. turbeom čine i da se neislamsko stanovništvo Podgorice, kao i posjetioci grada upoznaju sa ovom orijentalnom kulturom.

Književnost i umetnost u Podgorici

Podgorica je sjedište Udruženja književnika Crne Gore, likovnih umjetnika, dramskih stvaralaca, muzičara, novinara i svih onih koji se svojim akcijama uključuju u crnogorski kulturni život. Osnivanje kulturno – umjetničkih društava i Umjetničkog paviljona bilo je osnova za razvoj kulture na širokom planu. Osnivanjem moderne galerije Podgorica je postala likovni centar Crne Gore. Crnogorsko Narodno Pozorište osnovano 1953 godine njeguje crnogorsku dramu i utiče na razvijanje kulture, kako u zemlji tako i na razvijanje međunarodne kulturne saradnje i promovisanje Crne Gore u međunarodnim okvirima.

Kulturno-informativni centar Budo Tomović, osnovan 1956. godine, nastavio je rad tzv. Doma omladine koji je uspješan nastavljač tradicije Omladinskog centra. Folklorni ansambli kao i dramske trupe čine osnovu kulturnog djelovanja ove institucije.

Narodno pozorište osnovano 1953. godine u tadašnjem Titogradu, nosilac je teatarske produkcije u Crnoj Gori. Njegovanje crnogorske dramske literature i međunarodna kulturna saradnja danas su odrednica Crnogorskog narodnog pozorišta koje se nalazi u centru grada u zgradi vanredne ljepote, koja je podignuta posle razornog požara koji je odnio staru zgradu. U gradu takođe djeluje i Gradsko pozorište, a jedan od najvažnijih kutlurnih događaja u sferi teatra jeste i festival Internacionalnog alternativnog teatra (FIAT) koji okuplja teatarske trupe iz čitavog svijeta.

Podgorica je i grad galerija. Pored pomenutog Umjetničkog paviljona, one koje se ističu na ovom polju su i ona na Kruševcu – Dvorac Petrovića, uz koji se nalazi i Perjanički dom. Danas se u ovim galerijama neprekidno održavaju kulturne manifestacije svih vrsta, od muzičkih večeri kamernog orkestra, preko promocije knjiga, sve do samostalnih i kolektivnih izložbi slikara ne samo sa lokalnim već i regionalnim značajem. Galerije Most i Centar nerijetko svoja vrata otvaraju i skulptorima i izložbama, obično novinske fotografije, čime obogaćuju ponudu grada u kulturnom smislu. Centar savremene umjetnosti Crne Gore sa pretenzijom da bude vodeća ustanova u organizovanju, najčešće vizuelnih priredbi, organizuje i Crnogorsko trijenale mladih tradicionalnu manifestaciju sa ciljem da promoviše umjetnike koji imaju manje od 30 godina, poput Irene Lagator, Nikole Simanića i drugih. Niz manjih privatnih galerija dopunjava ponudu slika na ovom bogatom i uglednom tržištu.

Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (CANU) osnovana 1973. godine sa odeljenjima prirodnih i društvenih nauka, i umjetnosti, je institucija u okviru koje djeluju najeminentniji naučni radnici i umjetnički stvaraoci sa univerziteta, naučnih instituta i umjetničkih udruženja. Bogata biblioteka akademije i redovna razmjena publikacija sa gostovo 200 drugih naučnih biblioteka u zemlji i inostranstvu, pravo je bogatstvo, a sama akademija predstavlja nezaobilaznu instituciju u velikim državnim intelektualnim poduhvatima, kao što je na primjer bilo obilježavanje 500 godina od štampanje Oktoiha.

Recentna aktivnost institucije Muzeji i galerije grada doprinosi muzejskoj ponudi Podorice kao neizostavnom segmentu kulturno-turističke ponude grada. Pored Muzeja grada u centru Podgorice jedan od najinteresantnijih, po posjetioca i ljubitelja istorije mogao bi biti onaj na Medunu, u kome se nalazi kuća Marka Miljanova. Istaknuti crnogorski vojvoda, koji se pored dokazane fizičke borbe za Crnu Goru, u kasnim godinama života pokrenuo i promovisanju primjera čojstva i junaštva, dobio je, pored bronzanog spomenika u gradu i adekvatan muzej u kome se mogu vidjeti brojni dokumenti i eksponati iz vojvodinog svakodnevnog života. Posebno lijepa je kolekcija oružija, tradicionalnog crnogorskog, i ukrasa i prijeke potrebe tog doba. Ovaj znameniti Crnogorac potkraj života naučio je da piše a svojim zemljacima je ostavio u legat besmrtne Primjere čojstva i junaštva, mjera po kojoj se i današnji Crnogorci vode u „branjenju sebe od drugih, i drugih od sebe“. U gornjem gradu pored tragova srednjevjekovne tvrđave nalazi se i crkvica, pokraj koje se nalazio grob ovog crnogorskog književnika i junaka.

Kao ekološka država, sa bio diverzitetom koji je zadivljujući zbog same veličine Crne Gore, država ulaže znatna sredstva u promovisanje i očuvanje životne sredine. 1961. godine u Crnoj Gori je osnovana prva prirodnjačka zbirka, koja je kroz nekoliko godina prerasla u nekoliko hiljada eksponata svih vrsta. Muzejska institucija prirodnjačke profilacije, poznatija kao Prirodnjački muzej, osnovana je 1995. godine, a flora i fauna koju nudi u vidu eksponata raste iz godine u godinu, dobijajući na značaju, posebno u devedesetim godinama XX vijeka kada se Crna Gora deklarisala kao ekološka država, sa namjerom potpunog očuvanja prirode.

Muzejsku ponudu grada upotpunjuju privatne i javne institucije kojima pretežno dominira etnografska ponuda i čiji rad je ništa manje bitan po raznovrsnost i bogatstvo kulturne ponude grada. Među ovima dominira nedavno renovirana Kusleova kuća na obali Ribnice. Na istom mjestu, na suprotnoj obali nalazi se Tursko kupatilo – Banja, koje je donedavno bilo stjecište raznih kulturnih poslenika i kulturno – umjetničkih društava, a odnedavno, u sklopu Kulturno – informativnog centra Budo Tomovic, posluje i knjižara – čitaona – galerija – kafe Karver.

Oslobođenje Podgorice predstavljalo je o otvaranje grada prema novim kulturno – umjetničkim horizontima. Bez profesionalnih kulturno–umjetničkih institucija, amaterska društva postala su nosioci kulturnog razvoja Podgorice. Pozorišna aktivnost biva organizovana od strane tzv. Podgoričkog diletantskog društva „Napredak“. Prvo podgoričko pjevačko društvo pod nazivom „Branko“, osnovano 1892.godine, postojalo je 50 godina, neprekidajući svoj, za društvo izuzetno bitan rad. Muški mješoviti hor, tamburaški orkestar, i mali salonski orkestar činili su društvo koje je bilo sastavljeno pretežno od Podgoričkih trgovaca i zanatlija. U jednom kraćem vremenskom periodu društvo je pokrenulo i nižu mizičku školu. Dramska horska i recitatorska sekcija KUD- a Abrašević, koje je osnovano 1924. godine, često je nailazila na probleme sa vlastima grada. Naime, revolucionarana djelatnost i programska orjentacija koju je predvodio Stanko Dragojević, suočavala se sa zabranjivanjem svake aktivnosti, hapšenjima i na kraju ukidanjem samog društva 1936. godine. Kulturni život Podgorice u ovom periodu određivali su Narodni univerzitet, Radnički dom i Klub studenata. Ruralna područija nereijetko su imala skromne ali bitne knjižnice i čitaonice, koje su vodili učitelji i studenti. Nedostatak prostora adekvatnog za bavljenje kulturno umjetničkim sadržajima umnogome je otežavao razvoj kulture u Podgorici. Gradska biblioteka, koja datira iz perioda prije I svjetskog rata, nije mogla biti obnovljena. Zanimljivo, prva sala bioskopa izgradjena je 1932. godine a do tada su se projekcije izvodile u sali hotela Imperijal, kao i većina drugih kulturno – umjetničkih dešavanja.

Tridesete godine XX vijeka donose i razvoj kniževnog života u Podgorici. Pojava književnih listova, kao i onih koji su uredjivali podgorčki đaci i studenti, dao je novu dimenziju pisanoj riječi u kulturi današnjeg glavnog grada. Prve novine pojavljuju se u Podgorici 1907. godine a nešto kasnije, razvojem političkog djelovanja pojavljuju se i listovi političke profilacije, kao i nekoliko stručnih listova kratkog vijeka.

Zanimljivo, sportski život grada počinje dvadesetih godina prošlog vijeka, i od početka je nosio obilježija klasnih sukoba – građanski i režimski sport klub „Balšić“ i radnički sport klub „Budućnost“ odražavali su podvojenost i klasnu netrpeljivost stanovništva.

Razvoj obrazovnih institucija u Podgorici prešao je dugačak put, od rijetkih i manastirskih svjetovnih škola u okolini grada, do savremenog univerzitetskog centra, sa gotovo svim zastupljenim poljima i oblastima naučnog rada. Podgorička gimnazija, danas gotovo simbol grada, 2007. godine slavi 100 godina svog postojanja, bogatog kako značajnim profesorima, tako i jos poznatijim učenicima, koji su svojim naučnim, i revolucionarnim djelovanjem promijenili granice kulturne ne samo Podgorice, već i Crne Gore. Razvijanje školske infrastrukture na svim nivoima i široka prosvjetno – kulturna djelatnost su u drugoj polovini XX vijeka grad činili obrazovnim i kulturnim centrom republike. 1974. godine osnovan je Univerzitet Crne Gore, sa sjedištem u Podgorici, koji se razvijao u skladu sa rastućim potrebama same države, i danas okuplja 18 fakulteta sa 72 studijska programa.