Kotor je sasvim sigurno, najpoznatiji crnogorski grad po pitanju kulture i kulturnih znamenitosti. Jos krajem XIX vijeka, Kotor, odnosno Bokokotorski zaliv ili najjuzniji fjord, kako se taj zaliv u poslednje vrijeme sve cesce zove, zbog svoje nenadmasive ljepote, dobio je epitet nevjeste Jadrana.

Njegovu zadivljujucu ljepotu cine modro more, kamenita obala, obronci najcuvenije crnogorske planine Lovcen, zelenilo koje sa stijenama iznad zidina starog Kotora cini neskakidasnji prirodni kolorit, serpentine ka tvrdjavi San Djovani ili Sveti Ivan, srednjovjekovne palate, stari grad i nezaobilazni, uvijek, vedri duh njegovih gradjana, ma koje nacije ili vjere bili.

Kotor je svakom turisti vjekovima bio izazov, ali ne toliko turisticki, koliko kao grad velike kulturne vrijednosti sa starovjekovnim spomenicima kulture, kakve su u prvom redu njegove crkve i katedrale. Na svakom koraku kroz Stari kotorski grad npr. mozete se nakratko, makar kroz mastu, vratiti u Srednji vijek, barokno doba ili razdoblje kada su svjetskim obalama gusari dijelili pravdu. Ako vam se desi da ste po prvi put u Kotoru, utisak ce, sigurni smo, biti mnogo uvjerljiviji nego dozivljaji iz filmova koje ste gledali, ili knjiga koje ste procitali o tim razdobljima ili ovome gradu.

U njemu su sacuvani tragovi ilirske i rimske kulture, preromanike, romanike, gotike, renesanse, baroka. Stari grad Kotor spada medju mediteranske gradove s najbolje sacuvanom srednovjekovnom urbanom cjelinom od XII do XIV vijeka i uvrsten je u listu svjetske kulturne bastine pod zastitom UNESCO-a.

Stari grad Kotor se nalazi na listi UNESCO svjetske kulturne baštine, od 1979. Srednjevjekovni grad Kotor je smjesten na samom kraju Bokokotorskog zaliva. Danas je Kotor najveca stara urbana cjelina u Crnoj Gori. Najstarija arheoloski evidentirana gradjevina koja potice iz VI n.e., je ranohriscanska bazilika pronadjena ispod crkve Marije Koledjate ili Gospe od zdravlja, u neposrednoj blizini glavnih gradskih vrata starog Kotora. Vec u XI vijeku Kotor dobija zastitnika grada, svetog Tripuna ( Trifuna ) u ciju cast se i podize katedrala koja se danas smatra simbolom Kotora.

Kulturno bogatstvo Kotora je neprocjenjivo. Riznica grada krije najzacajnije kulturne znamenitosti poput: Sat kule (VIII vijek), Katedrale Svetog Tripuna (XII), Crkve Svetog Luke (XII), Knezeve palate (XVII), Crkve Svete Marije (XII), Crkva Gospe od zdravlja (XV), Napoleonovo pozoriste (XIX).

Kotor okruzuju gradski bedemi, odnosno zidovi, oko grada, zidovi iznad grada, zidovi oko brda te tvrdjava Sveti Ivan (San Djovani) na vrhu istoimenog brda.

Ma sa kojih vrata ili ulaza u stari Kotor da se uputite, asimetricni sklop uzanih ulicica i trgova odlikuje se mnostvom srednjevjekovnih spomenika. Ne samo monumentalnih gradjevina kakve su vec pomnute crkve, katedrale ili muzejski spomenici, vec i ornamentikom ne samo na kultruno- istorijskim, vec i na obicnim zdanjima, poput porodicnih kuca u kojima se i dalje odvija zivot. Na velikom broju porodicnih kuca i dalje se veoma lako uocavaju pecati minulih epoha. U vidu ornamenata koji najcesce svjedoce o Rimskoj imperiji na ovim prostorima, mozete vidjeti rimske oznake, u vidu brojki, sentenci, likova lavova, zmajeva, zmija... Svuda naokolo barokni prozori, masivni zidovi i bogato ukrasene i vjesto izrezbareni svodovi.

U Kotoru se nalaze i mnogobrojne palate: palata Drago, s gotskim prozorima iz XV vijeka; palata Bizanti iz XII vijeka; palata Pima, s tipicnim oblicima renesanse i baroka, XVI vijek; palata Grubonja, sa ugradjenim grbom stare kotorske apoteke, osnovane 1326. godine; palata Grgurina iz XVII vijeka, danas zgrada Pomorskog muzeja, kao i Sat kula iz XVI vijeka, pored koje se nalazi srednjevjekovni stub srama.

Istoricari se uglavnom slazu sa cinjenicom da je za Kotor najvazniji period Srednjeg vijeka, a obzirom da je Kotor tada dozivio veliki ekonomski procvat. Snazno razvijena ekonomija ubrzo utice na jos bolji razvoj prosvjete, te izuzetan napredak kulture, umjetnosti, gradjevinarstva. Vec od kraja XIII vijeka u Kotoru radi gramatikalna skola iz koje je iznikla plejada humanistickih pisaca i naucnika. Prvi humanisticki pisci pomiju se na prelazu iz XV u XVI vijek. O njima se konkretko ne zna mnogo, te im ni djela koja su autorizovali najcesce nijesu sacuvana. Nesumnjivo najpoznatiji je pjesnik Bernard Pima, potomak stare i nadaleko poznate kotorske plemicke porodice Pima. Sacuvano je tek nekoliko njegovih stihova na latinskom, pisanih Ciceronovim jezikom. Zatim, kotorski plemic s kraja XV i prvih decenija XVI vijeka Trifun Bizanti, te kotorski patriciji braca Vicko i Dominiko Buca. Kao stampar i izdavac knjiga, medju poznatijima, pominje se kotorski vlastelin Jerolim Zagurovic.

Kada je u pitanju kotorska renesansa knjizevnost valja pomenuti Djordja Bizantija, koji vec 1532. u Veneciji stampa stihove na italijanskom i latinskom. Ipak, najpolodonosniji renesansni poeta je Kotoranin Ludovik Paskvalic( 1500 - 1551). Uz prethodnu dvojicu, XVI vijek u Kotoru obiljezio je i pjesnik Ivan Bona Borilis.

I teoloski pisci obiljezili su Kotor. Jedan od najznacajnijih je Luka Bizanti, koji je 4. decenije upravljao kotorskom crkvom.

Sa posebnim uspjehom u Kotoru je tih vjekova bila razvijena umjetnost obrade metala i kamena, koja je proslavila kotorske majstore sirom tadasnje Evrope. Poznat je i graditelj i kotorski majstor Vita Trifunov, ili Vita Kotoranin - opat jedne omanje crkve. Prema kotorskim spisima izmedju 1326. i 1327. fra Vito je graditelj cuvenog manstira Visoki Decani ( u Srbiji).

U srednjem vijeku u Kotoru su djelovali tzv. grcki slikari, medju kojima Nikola i Manojlo na pocetku XIV. vijeka. U XIII i XIV vijeku Kotor ima svoju apoteku i ljekare, zlatare, kovace oruzja i kovacnicu novca, biblioteku, klasicno obrazovanje, teologe, komunalno uredjenje grada i Statut, notarske knjige... Prije vise od pet vjekova u Kotoru je zivio poznati ducandzija Marin Drusko.Vrijedi pomenuti i poznatog trgovca i kotorskog kapetana Marka Grgurovica.

Ipak, nesumnjivo najveci broj poznatih Kotorana, porodio je Perast, mjesto nadomak Kotora u kojem su poznate palace. Medju poznatijim Perastanima je Andrija Paltasic, stampar i izdavac (1450- 1500), koji je djelovao u Veneciji 1477-1493. Iz poznate perastanske porodice Zmajevici ponikli su pisac i barski arhibiskup Andrija Zmajevic (1624 – 1694 ), Vicko Zmajevic, (1670 - 1745), crkveni politicar i pisac...

Najpoznatiji predstavnik cuvenog kotorskog slikarstva je slikar Tripo Kokolja (1661 - 1713) cija djela krase cuvenu crkvicu na ostrvu Gospa od Skrpjela. Ovaj slikar bogatog opusa, proslavio se na gotovo citavom Mediteranu.

Kraj XVII vijeka, takodje je interesantna epoha u istoriji Kotora, s jedne strane, obiljezile su je sudjelovanje pojedinih Kotorana, posebno Perastana u Morejskom ratu (1684- 1699). Veoma istaknuta licnost toga perioda je Vicko Bujovic, te poznati peraski pomorac Matija Zmajevic, kasnije ruski carski admiral.

Najslavniji kotorski pomorac i kapetan je svakako Ivo Vizin, koji je 1852. krenuvsi na uobicajeno trgovacko putovanje, svojim omanjim jedrenjakom Splendido, po kojem se danas zove i veoma lijepi hotel u Morinju, u blizini Kotora, Vizin je napravio najveci pomorski poduhvat XIX vijeka, krstarivsi od luke do luke, oplovio je svijet. Ivo Vizin bio je samo jedan iz cijelog niza proslavljenih bokeljskih kapetana koji su plovili gotovo svim svjetskim morima.

Mnogo prije Vizina, tacnije 1823. pominje se i navigacioni oficir Stevan Vukotic. Uz Vizinovo i Vukoticevo, istorija Kotora pamti i imena jos nekih poznatih pomoraca i kapetana kao sto su Petar Zambelic i Marko Ivanovic.

U Kotoru je rodjen i sakupljac narodnog blaga te folklorist Vuk Vrcevic, ( 1811- 1882).

U okolini Kotora, odnosno u oblasti pod imenom Grbalj rodjen je i arhiepiskop cetinjski i mitropolit Crne Gore Mitrofan Ban (1841- 1920).

I novija istorija porodila je mnoge poznate Kotorane. Svjetski poznati Kotoranin danas je Tripo Simonuti, violinist i slobodni umjetnik, rodjen 1932.godine. Sa kcerkama Anom i Irenom osnovao je kamerni trio koji je i van granica Crne Gore poznat pod imenom „Trio Simonuti“.

U Kotoru zivi i radi i dr Milos Milosevic, danas aktuelni admiral Bokeljske mornarice. Znacajno je pomenuti i nekada profesora na Pomorskom i fakultetu za turizam Milenka Pasinovica, te violinistu Ratimira Martinovica, koji i danas zive i rade u Kotoru.